Khi nhắc đến Tây Bắc, người ta không chỉ nhớ về khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ với những dãy núi trùng điệp, ruộng bậc thang bát ngát hay vẻ đẹp của những con người nơi đây. Tây Bắc còn thu hút khách du lịch bằng nền ẩm thực độc đáo, đậm chất núi rừng mà trong đó, chẩm chéo được coi là linh hồn, tinh hoa của mọi món ăn. Hơn cả một loại gia vị, chẩm chéo là một nét văn hóa, một sợi dây kết nối con người và thiên nhiên, gắn bó mật thiết trong đời sống tinh thần của người Tây Bắc.
Chẩm chéo – Hương vị của rừng núi
Trước khi tìm hiểu về ý nghĩa văn hoá của chẩm chéo trong văn hoá Tây Bắc. Cần biết rõ về nguồn gốc của chẩm chéo. Trong tiếng Thái, “chẩm” có nghĩa là chấm, và “chéo” là hỗn hợp các loại gia vị gồm nhiều nguyên liệu đặc trưng, mà nếu thiếu đi một trong số đó, hương vị sẽ không còn trọn vẹn.
Thành phần tạo nên một chén chẩm chéo ngon bao gồm bao gồm: muối rang, ớt khô nướng, tỏi, gừng và hai loại gia vị “độc quyền” của riêng vùng Tây bắc là mắc khén và hạt dổi. Mắc khén, hay còn gọi là hạt tiêu rừng, mang đến vị cay tê đặc trưng và mùi thơm nồng nàn, khác biệt hoàn toàn so với các loại tiêu thông thường. Hạt dổi là một loại hạt quý hiếm, chỉ mọc trên cây dổi cổ thụ trong rừng sâu, có mùi thơm đặc trưng, hơi hắc nhưng lại bùi bùi, làm tăng thêm sự quyến rũ cho món chẩm chéo. Bên cạnh đó chẩm chéo cũng trở nên tươi mát và cân bằng hương vị hơn nhờ một số loại rau thơm như lá chanh, mùi tàu, húng lủi,..
Quá trình làm chẩm chéo không quá cầu kỳ nhưng cũng đòi hỏi sự khéo léo và kiên nhẫn
Người dân Tây Bắc thường nướng ớt, tỏi, gừng trên than củi cho đến khi dậy mùi thơm dịu, tránh bị cháy. Mắc khén và hạt dổi được rang trên chảo nóng hoặc nướng sơ cho đến khi dậy hương thơm nồng. Sau đó, tất cả nguyên liệu được cho vào cối đá giã tay, tạo ra một hỗn hợp gia vị hoàn hảo mà còn chứa đựng sự cần mẫn, tình yêu của người làm bếp, và tiếng nói của truyền thống được lưu truyền qua bao thế hệ.
>>> Xem thêm: Mua chẩm chéo ở đâu ngon nhất?
Ý nghĩa văn hoá của chẩm chéo trong đời sống người Tây Bắc
Vai trò của Chẩm chéo đối với bữa ăn hàng ngày và lễ của người dân Tây Bắc:
Trong đời sống thường nhật, chẩm chéo là thành phần không thể thiếu trên mỗi mâm cơm. Chẩm chéo ăn với gì ngon? từ những món ăn giản dị như rau rừng luộc, măng tươi, cho đến các món ăn như thịt trâu khô hay cá suối nướng. Chẩm chéo giúp tăng thêm vị đậm đà của mỗi món ăn, giúp mâm cơm thêm phần hấp dẫn. Các thành viên quây quần cùng nhau thưởng thức bữa ăn, chấm chung bát chẩm chéo tạo nên không khí ấm cúng và gắn kết.
Khi đến các lễ hội lớn trong năm, các dịp lễ lớn của cộng đồng như: Lễ hội Xên Bản, Xên Mường, Lễ hội Hoa Ban, hay Tết cổ truyền chẩm chéo luôn góp mặt ở vị trí trung tâm trong mâm cỗ, biểu tượng của sự đủ đầy, sung túc và những lời cầu chúc tốt đẹp. Nó góp phần làm tăng thêm sự long trọng, thiêng liêng cho mỗi nghi lễ và mang mọi người lại gần nhau hơn trong không khí lễ hội tưng bừng
Chẩm chéo và lòng hiếu khách của người dân Tây Bắc
Khách quý từ phương xa ghé thăm nhà, người Tây bắc luôn chuẩn bị những mâm cơm thịnh soạn và đầy ắp đặc sản địa phương, đặc biệt chính là món chẩm chéo. Thưởng thức các món ăn cùng chẩm chéo như thưởng thức sự tinh tuý của ẩm thực địa phương, vừa chân thành vừa mộc mạc mà trân trọng vị khách đến chơi.
Chẩm chéo trong các nghi lễ, sự kiện văn hoá đặc biệt
Chẩm chéo không chỉ là món ăn hàng ngày mà còn thường xuất hiện trong các nghi lễ và sự kiện văn hóa đặc biệt của người Thái, hòa quyện giữa ẩm thực và phong tục tập quán.
Đôi khi, chẩm chéo được xem như một vật phẩm dâng cúng tổ tiên, thần linh trong các nghi thức nông nghiệp, cầu mưa, cầu mùa màng bội thu, thể hiện lòng biết ơn của con người đối với thiên nhiên đã ban tặng những sản vật quý giá. Nó cũng có thể được dùng trong các nghi lễ đánh dấu sự kiện quan trọng của đời người như lễ cưới, lễ mừng nhà mới, như một yếu tố mang lại may mắn, ấm no và gắn kết. Sự hiện diện của chẩm chéo trong những dịp này khẳng định vị trí không thể thay thế của nó trong dòng chảy văn hóa và tín ngưỡng của các dân tộc Tây Bắc.
Kết luận
Ngày nay khi Chẩm Chéo Tây Bắc trở nên nổi tiếng và được tiêu thụ rộng rãi trên khắp cả nước, thậm chí là cả nước ngoài thì việc giữ được hương vị chẩm chéo truyền thống là điều vô cùng quan trọng. Chẳng những thế mà người ta mỗi khi muốn thưởng thức chẩm chéo “chuẩn vị” đều không quản ngại đường xa đến với vùng Tây Bắc vì đã trót nhớ thương hương vị nơi đây. Bởi vì mỗi một bát chẩm chéo vẫn luôn mang trong mình một câu chuyện, một ý nghĩa văn hóa không thể thay thế, thể hiện lòng tự hào của người dân của người dân Tây Bắc với di sản ẩm thực của của quê hương mình.
